Қоғамдық бақылау орнатудың әдіс — тәсілдері Қазақстанда мемлекеттік басқаруда ашықтық пен есептілік қағидаттарын нығайту мақсатында қоғамдық бақылау институты қарқынды дамып келеді. ҚР Конституциясына сәйкес (5-бап, 23-бап, 31-бап)

Қоғамдық бақылау орнатудың әдіс — тәсілдері Қазақстанда мемлекеттік басқаруда ашықтық пен есептілік қағидаттарын нығайту мақсатында қоғамдық бақылау институты қарқынды дамып келеді. ҚР Конституциясына сәйкес (5-бап, 23-бап, 31-бап) азаматтардың мемлекеттік басқару процесіне араласу, пікір білдіру, қоғамдық маңызы бар ақпаратқа қол жеткізу құқықтары кепілдендірілген.
2023 жылы қабылданған «Қоғамдық қатысу туралы» заң қоғамдық бақылаудың құқықтық негіздерін анықтап, азаматтық қоғам үшін жаңа мүмкіндіктер ашты.

Төменде қоғамдық бақылау орнатудың негізгі әдіс-тәсілдері мен олардың заңнамалық тіректері көрсетілген.

1. Қоғамдық мониторинг жүргізу

Негізі: «Қоғамдық қатысу туралы» заң (11-бап).

Қоғамдық мониторинг – азаматтардың, ҮЕҰ-лардың, бастамашыл топтардың белгілі бір мекеме қызметін, мемлекеттік бағдарламалардың орындалуын, бюджеттік шығыстарды, инфрақұрылым сапасын бағалауына мүмкіндік береді.
Мониторинг нәтижесі есеп түрінде жауапты органға жолданып, ол міндетті түрде қаралуы тиіс.

Әдістері:

нысандарға бару, фото-видео тіркеу

сауалнама жүргізу

ашық деректерді талдау

мекеме басшыларынан ақпарат сұрау

2. Қоғамдық кеңестер арқылы бақылау

Негізі: ҚР «Қоғамдық кеңестер туралы» заңы.

Қоғамдық кеңестер — азаматтардың мемлекеттік органдар жұмысына тәуелсіз баға беру, нормативтік актілерді талқылау, бюджеттік жоспарлау процесіне қатысу механизмдерінің бірі.

Қызметтері:

мемлекеттік органдардың есептерін тыңдау

қаражаттың мақсатты жұмсалуына қоғамдық сараптама жүргізу

өз ұсыныстарын ресми түрде енгізу

халық пен билік арасындағы диалог алаңын құру

3. Ақпаратқа қол жеткізу және деректерді сұрату

Негізі: ҚР «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» заңы.

Әрбір азамат:

мемлекеттік мекемелерден ресми ақпарат сұрата алады

бюджеттік бағдарламалар туралы есептерді талап ете алады

мемлекеттік органдар сайттарындағы «Ашық бюджет», «Ашық нормативтік-құқықтық актілер», «Ашық деректер» платформаларын пайдалана алады

Мемлекеттік орган сұратылған ақпаратты 15 жұмыс күні ішінде беруге міндетті.

4. Қоғамдық тыңдауларға қатысу

Негізі: «Қоғамдық қатысу туралы» заң (14-бап), Экологиялық кодекс.

Мемлекеттік жоспарларға, ірі құрылыс жобаларына, экологиялық шешімдерге, тарифтерге қатысты қоғамдық тыңдаулар өткізіледі.
Азаматтар бұл жиындарға еркін қатысып, өз ұсыныстарын, сын-пікірін ашық айта алады.

5. Қоғамдық бақылау топтарын құру

Негізі: «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң, «Қоғамдық қатысу туралы» заң.

Қоғамдық ұйымдар мен еріктілерден тұратын топтар:

әлеуметтік нысандардың жағдайын тексереді

қызмет сапасына баға береді

мемлекеттік қызмет көрсету сапасын бақылайды

Мұндай тексерулер алдын ала хабарланбай өткізіле алады, бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтады.

6. Мемлекеттік қызметтер сапасын бақылау

Негізі: «Мемлекеттік қызметтер туралы» заң.

Азаматтар электрондық және офлайн қызметтердің сапасына шағым түсіре алады.
«Egov» және «1432» байланыс орталығы арқылы қызмет көрсету мерзімдері, заңсыз талаптар, кешігу жағдайлары бойынша бақылау жасалады.

7. Онлайн бақылау құралдары

Қазақстанда цифрлық бақылау құралдары кеңінен енгізілуде:

Ashyq akimat – әкімдік жұмысына онлайн сұрақтар

Open Budget порталы – бюджеттің ашықтығын бақылау

Open NPA – нормативтік актілер жобаларын талқылау

E-otinish – өтініштердің заңда белгіленген мерзімде орындалуын қадағалау

Digital map – инфрақұрылым мәселелерін белгілеу

Бұл платформалар азаматтардың бақылау жүргізуін жеңілдетеді.

8. Әлеуметтік желілер арқылы қоғамдық бақылау

Негізі: Конституцияның 20-бабы – сөз бостандығы.

Тұрғындар әлеуметтік желілер, блогерлер арқылы мәселелерді жариялап, қоғамдық резонанс туғыза алады. Бұл тетіктің тиімділігі – билік органдары жедел әрекет етеді.

Қорытынды

Қоғамдық бақылау – мемлекеттік басқарудағы ашықтық пен әділдікті қамтамасыз ететін басты құрал. ҚР заңдары азаматтарға мемлекеттік органдар жұмысына араласуға, ақпарат сұратуға, мониторинг жүргізуге, қоғамдық кеңестер арқылы ұсыныс енгізуге толық мүмкіндік береді.

Тараз қаласы мен жалпы республика деңгейінде қоғамдық бақылаудың тиімді орнауы – сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтып, мемлекеттік қызмет сапасын жақсартуға және халық сенімін арттыруға бағытталған маңызды қадам. Тараз қаласы әкімдігінің ішкі саясат бөлімінің жастар ресурстық орталығының мемлекеттік — әлеуметтік тапсырысы аясында орындалды